W Ajurwedzie wyróżnia się siedem dhatus, czyli najważniejszych tkanek ciała. Są to struktury, z których składa się ciało i które wspierają jego podstawowe funkcje. Wyróżniamy tu kolejno rasa (osocze i limfa), rakta (krew), mamsa (mięśnie), meda (tkanka tłuszczowa), asthi (tkanka kostna), madżadża (szpik kostny) i shukra (płyny rozrodcze). Zrozumienie siedmiu dhatus jest ważne dla zrozumienia patologii lub tego, co dzieje się nie tak w ciele. Koncepcja Dhatus w Ajurwedzie.
Rasa (plazma)
Rasa dhatu dosłownie oznacza „sok”. Są to płyny organizmu, takie jak sok trawienny, limfa i osocze, natomiast tkanki pomocnicze to mleko matki i krew menstruacyjna. Podstawową funkcją „rasy” jest wzmocnienie „rakta” (krwi) i zapewnienie pożywienia. Dzięki prawidłowemu procesowi trawienia rasa pobiera odpowiednie składniki odżywcze, przez co może odżywiać całe ciało. Zbędnym produktem przemiany materii jest tutaj śluz. Pokarmy, które zaburzają równowagę tej tkanki to tłuste i zbyt słodkie potrawy. Natomiast te pokarmy, które ją równoważą, to warzywa, soki owocowe lub aloes.
Rasa dhatu składa się z elementu wody. Jest zimny, ciężki, wilgotny, gładki, mętny, gruby i matowy. Te cechy są bardzo podobne do doszy kapha, która składa się z wody i ziemi. Tak więc zdrowie rasy dhatu odgrywa ważną rolę w określaniu zdrowia doszy kapha. Kiedy rasa dhatu jest wyczerpana, zmniejszają się właściwości kapha i wody. Skóra staje się sucha i szorstka. Suchość w jelitach powoduje zaparcia, a suche błony śluzowe tracą odporność na choroby, stając się podatnym gruntem dla infekcji.
Rakta (Krew)
Związana jest z czerwonymi ciałkami krwi. Podstawową funkcją Rakta Dhatu jest odżywianie ciała. Mówi się też, że jest obrońcą życia. Zbędnym produktem przemiany materii jest tutaj żółć. Korzystne dla Rakta to produkty bogate w mikro i markoelementy, jak żelazo (pietruszka, pełne ziarna, ziemniaki, owoce, orzechy, nasiona dyni lub słonecznika, zielone warzywa). Natomiast produkty pobudzające wydzielanie soków żołądkowych będą zaburzać funkcjonowanie Rakta.
Rakta dhatu, składające się głównie z żywiołu ognia, ma podobne cechy do pitta dosha. Jest gorąca, lekka, sucha, twarda, niestabilna, szorstka, płynna. Zdrowie rakta dhatu odgrywa ważną rolę w określaniu zdrowia pitta dosha. Kiedy rakta dhatu jest wyczerpana, właściwości pitta dosha i ognia słabną. Osoba odczuwa zimno, skóra traci połysk, staje się blada lub szara, a zimno powoduje, że ciało zatrzymuje ciepło, zatrzymując się i zmniejszając oddawanie moczu i pocenie się.
Mamsa (mięśnie)
Jest to tkanka mięśniowa, która odpowiada za mięśnie szkieletowe ciała, wpływając bezpośrednio na jego kształt. Utworzona jest z rasa i rakta dhatu i uważana jest za podstawową powłokę kości i struktury ciała.Produktem przemiany materii są tutaj substancje gromadzące się w otworach ciała, tj. woskowina w uszach, mastka, śluz. Korzystne są tu produkty białkowe (strączki, orzechy, ziarna, nabiał, kasza) oraz aminokwasy.
Mamsa dhatu, złożona z ziemi i ognia, ma następujące cechy: gorąca, ciężka, sucha, twarda, niestabilna, szorstka, gęsta, mętna, gruba i ostra. Te cechy są podobne do kombinacji dosz pitta i kapha i jako takie odgrywają największą rolę w jej rozwoju i zdrowiu.
Meda (tłuszcz)
Meda Dhatu to drobniejsza część mansa dhatu, znana również jako tkanka tłuszczowa, znajdująca się w kończynach i na tułowiu. Głównym zadaniem tej tkanki to zapewnienie odpowiedniego nawilżenia między różnymi narządami ciała i pomoc organizmowi w utrzymaniu właściwej temperatury wewnętrznej. Pomocne są tu świeże produkty zawierające wielonienasycone kwasy tłuszczowe, natomiast pokarmy ciężkostrawne i tłuste będą zaburzały jej funkcjonowanie.
Meda dhatu zbudowana jest przede wszystkim z elementu wody, a w drugiej kolejności z ziemi. Obecność wody ujawnia odżywczy charakter tkanki tłuszczowej. Obecność ziemi ujawnia jej rolę w stabilizowaniu funkcji ciała i umysłu.
Asthi (Kość)
Jest to tkanka kostna (wszystkie kości). Zapewnia wsparcie dla całego ciała, a zbędnymi produktami przemiany materii są tu paznokcie, włosy na ciele oraz broda. Zbyt duża ilość białka oraz cukru rafinowanego może pogarszać stan tej tkanki. Zwykłe pokarmy bogate w makro- i mikroelementy poprawiają jej stan.
Asthi Dhatu kojarzy się głównie z doszą Vata, a następnie z doszą Kapha. Związane z Asthi dhatu to Ziemia i Powietrze. Nadmiar Asthi Dhatu powoduje nieprawidłowy wzrost kości i zębów, bardzo gęste włosy i zwapnienia. Podczas gdy niedobór Asthi Dhatu powoduje stany takie jak osteoporoza, wypadanie włosów oraz pęknięte lub osłabione paznokcie.
Majja (Madżdża) – szpik kostny
To subtelniejsza esencja Asthi Dhatu. Zasadniczo jest to substancja półstała, koloru żółtego i czerwonego. Jego podstawową funkcją jest wypełnianie przestrzeni kości. Występuje również w mózgu i rdzeniu kręgowym. Czaszka jest obudową mózgu, a kręgi są osłoną rdzenia kręgowego. Gdy mózg i rdzeń kręgowy tworzą ośrodkowy układ nerwowy, Majja dhatu jest związana z całym układem nerwowym. Układ nerwowy i szpik kostny są traktowane w Ajurwedzie jako struktury homologiczne.
Zbędnym produktem przemiany materii tego dhatu są łzy, a stres podczas jedzenia ma niekorzystny wpływ na formowanie się tej tkanki. Pokarmy białkowe i bogate w witaminę B będą zapewniać je prawidłowy rozwój.
Shukra (płyn rozrodczy lub nasienie)
To męskie i żeńskie płyny rozrodcze. Śukra produkowana jest z najbardziej wyrafinowanej esencji Szpiku Kostnego. Umożliwia rozmnażanie oraz produkcję odżas (esencja tkanek, która odpowiada za witalność i energię organizmu). Na rozwój tej tkanki ma niekorzystny wpływ przeżywanie negatywnych uczuć podczas posiłku (jak lęk, niepokój), natomiast korzystnie wpływa tu spożywanie pokarmów odżywczych, jak masło klarowane (ghee) lub zioła, jak Ashwagandha.
Koncepcja Dhatus w Ajurwedzie. Jedzenie to składnik, który wpływa na poziom dosz oraz pomaga w formowaniu się tkankom ciała, aby te (poprze prawidłową pracę) ułatwiały nam funkcjonowanie w życiu codziennym. Aby zdiagnozować chorobę, musimy najpierw sprawdzić, która dosza i które właściwości zostały zaburzone oraz w którym z dhatu.